Dziedzictwo

Gmina Dydnia jest jedną z sześciu gmin wchodzących w skład powiatu brzozowskiego. Położona jest na obszarze Pogórza Dynowskiego i Przemyskiego, w dolinie rzeki San. Jest krainą o burzliwej przeszłości. Skutki następujących po sobie zdarzeń miły niewątpliwy wpływ na dzisiejszy obraz tego terenu. Tutaj znajduje się jedna z najstarszych cerkwi (Ulucz), liczne dwory, drewniana architektura sakralna oraz liczne zabytkowe kapliczki.

Granice administracyjne Gminy Dydnia obejmują 15 miejscowości: Dydnia, Grabówka, Hroszówka, Jabłonica Ruska, Jabłonka, Końskie, Krzemienna, Krzywe, Niebocko, Niewistka, Temeszów, Obarzym, Ulucz, Witryłów i Wydrna. Hroszówka i Jabłonica Ruska jako wsie opuszczone nie są sołectwami. Powierzchnia gminy wynosi 130 km2.

Obszar Gminy rozdziela rzeka San, której długość w jej granicach wynosi 16 km. Obniżenie, jakim jest dolina Sanu, było od wieków wykorzystywane jako trakt komunikacyjny. Biegnie tamtędy szosa łącząca Przemyśl, Dynów, Przeworsk z Grabownicą, Brzozowem i Sanokiem. Połączenia w skali lokalnej zapewnia sieć dróg między Rzeszowem a Bieszczadami.

Najstarsze ślady człowieka na terenie Gminy Dydnia pochodzą z epoki kamienia. Są to narzędzia krzemienne i kamienne m.in. z Dydni i Niebocka. Znaleziska z epoki brązu odkryto w Uluczu, Temeszowie i Jabłonicy Ruskiej. W okresie wpływów rzymskich istniały osady w Uluczu i Jabłonicy Ruskiej. Z XIII w. pochodzi grodzisko w Temeszowie. W okresie wczesnopiastowskim istniały także osady typu otwartego w Końskiem i Uluczu. Przez obszar gminy przechodził wówczas ważny szlak komunikacyjny o znaczeniu międzynarodowym, który biegł od Przemyśla, wzdłuż Sanu, do Sanoka i dalej ku granicy węgierskiej.

Okolice Dydni, po okresie zmian przynależności państwowej za pierwszych Piastów i parowiekowej zależności od Rusi Halickiej, zostały na stałe włączone do polski przez króla Kazimierza Wielkiego w 1340 r.

Najbardziej tragiczne dzieje regionu były w latach II wojny światowej. Już w pierwszych dniach września 1939 r. wojska niemieckie wkroczyły na teren obecnej Gminy Dydnia. 17 września na teren Polski wtargnęła Armia Czerwona. Na podstawie umowy obu agresorów San stał się granicą niemiecko – sowiecką. Miejscowości położone za Sanem: Ulucz, Hroszówka, Jabłonica Ruska włączono do ZSRR. Pozostałe wsie obecnej gminy weszły w skład utworzonego przez Niemców Generalnego Gubernatorstwa. Taki stan rzeczy trwał blisko dwa lata, aż do agresji niemieckiej na Związek Radziecki w czerwcu 1941 r.

Na powojennych latach w znacznej mierze ciążyła trudna sytuacja Kościoła grekokatolickiego. W wyniku działań władz komunistycznych grekokatolicka ludność w liczbie ok. 150 000 osób z obecnej południowo – wschodniej Polski została wysiedlona do ZSRR oraz na tzw. ziemie odzyskane (zachodnia i północna część Polski).Ten sam los spotkał unitów zamieszkujących tereny obecnej Gminy Dydnia. Opuszczone przez nich cerkwie zaczęły popadać w ruinę. Większość z nich z czasem została zamieniona na kościoły rzymskokatolickie. Wyjątek stanowi opuszczona cerkiew p.w. św. Mikołaja w Grabówce.

Na tradycyjną kulturę regionu duży wpływ wywarł rozwój przemysłu naftowego w II poł. XIX w. Drugim czynnikiem była emigracja zamorska, której początek nastąpił w latach 80-tych XIX w. Rosnące z każdym rokiem rzesze robotników – naftowców oraz powracający zza oceanu po kilku latach pracy zarobkowej reemigranci stali się zaczynem przemian zarówno o charakterze gospodarczym jak i kulturalnym. W przemianach tych przodowały wsie położone w rejonie zagłębia naftowego, natomiast w mniejszym stopniu miejscowości nadsańskie.

Charakterystyczne obiekty zabytkowe występujące na terenie gminy to drewniane zabytki sakralne zlokalizowane w Grabówce, Jabłonce, Końskiem, Krzemiennej, Krzywem, Temeszowie, Witryłowie i Niewistce. W szeroko rozumiany krajobraz kulturowy wpisują się ponadto założenia cmentarzy wyznaniowych (Dydnia, Ulucz, Witryłów, Krzywe, Końskie, Jabłonka, Grabówka), założenia rezydencjonalne (Dydni, Jabłonce, Końskiem, Krzemiennej, Niewistce, Temeszowie i Wydrnej), a także kapliczki i krzyże przydrożne (m.in. w Witryłowie, Jabłonce i Krzywem).

Drewniane budynki o charakterze mieszkalnym i gospodarczym znajdują się w każdej miejscowości gminnej. Zagrody chłopskie wyglądały rozmaicie. Najczęściej budowano dwutraktowe chałupy o funkcji mieszkalno – gospodarczej. Po jednej stronie przelotowej sieni, podzielającej część mieszkalną od gospodarczej, znajdowała się duża izba i alkierz, a po przeciwnej – wąska komora i obszerna stajnia. Czasem część gospodarcza była wysunięta ok. 1-1,5 m przed lico budynku, w związku z czym nad frontową ścianą części mieszkalnej tworzył się obszerny podcieniowy okap, niekiedy wsparty na słupach. Stanowiły przedłużenie budynku mieszkalno-gospodarczego lub były budowane oddzielnie. Wówczas miały pośrodku przelotowe boisko i dwa asymetryczne sąsieki po jednej stronie. Po drugiej stronie znajdowała się wozownia, którą posiadali zamożniejsi gospodarze.

Do dziś większość układów ruralistycznych wiosek jest zatarta, co w głównej mierze spowodowane jest nową zabudową, która nie dostosowuje się do zastanego układu.

W krajobraz kulturowy Gminy wpisują się także wartości niematerialne. Taką wartością są m.in. herb gminy Dydnia. Wartością niematerialną jest również tradycja ludowa, kultywowana na terenie gminy przez lokalne stowarzyszenia na licznie organizowanych imprezach, czy spotkaniach.

Wszystkie wyżej przedstawione elementy krajobrazu gminy Dydnia stanowią przestrzeń historyczną, która w ciągu wieków świadomie była kształtowana przez człowieka.