Zabytki

KOŚCIOŁY

Kościół parafialny rzymskokatolicki p.w. św. Michała Archanioła i św. Anny w Dydni

Budowę kościoła rozpoczęto w 1873 r. Rozebrano wówczas drewniany kościół z 1600 r. Świątynia została wzniesiona z fundacji  kolatora Feliksa Pohoreckiego i miejscowych parafian za probostwa ks. S. Kloczkowskiego. Jego konsekracji p.w. św. Michała Archanioła i św. Anny dokonał w 1882 r. bp przemyski Ignacy Łobos. Kościół usytuowany jest w centrum wsi, na wysokim, prawym brzegu potoku Stara Rzeka, na wysuniętym cyplu, z trzech stron ograniczonym skarpami opadającymi w szeroką dolinę. Otoczony wysoką zielenią o naturalnym rozplanowaniu. Świątynia nie jest orientowana. Kościół posiada układ trójnawowy, dwuwieżowy, symetryczny. Nawy boczne znacznie węższe od środkowej. Korpus nawowy 4-przęsłowy. Prezbiterium wydłużone, zamknięte trójboczną absydą 3-przęsłowe. Po jego bokach znajduje się zakrystia i kaplica NMP. Nad zakrystią skarbczyk. Od frontu świątynię akcentuje masyw wieżowy, wtopiony w korpus nawowy. W przyziemiu obu wież ustawionych na osiach naw bocznych, umieszczone są kruchty. Mury wzniesione są z cegły ceramicznej, cokół z kamienia ciosowego. Sklepienia w nawach, prezbiterium i pod chórem muzycznym, krzyżowo-żebrowe ze zwornikami. Otwory drzwiowe ujęte w portale z ciosów piaskowca sklepione ostrołukowo. Otwory okienne sklepione ostrołukowo, z ościeżami oprawionymi od zewnątrz kamieniem ciosowym ułożonym kostką o zębatym brzegu. Rozeta w fasadzie ujęta w kamienne profilowane obramienie. Dach kryty blachą miedzianą w arkuszach łączonych na rąbek stojący. Posadzka terakotowa dwu i wielobarwna. Elewacja o nagim wątku ceglanym, skontrastowana aplikacjami z piaskowca i tynku. Wnętrze w układzie trójnawowym, halowym otwarte jest do prezbiterium tej samej szerokości i wysokości co nawa główna. Wyposażenie w stylu neogotyckim.

W sąsiedztwie kościoła położona jest dawna (obecnie nieużytkowana) plebania wzniesiona w 1917 r. wg projektu  arch. Bogdana Tretera. Drewniana, na wysokim, kamiennym podmurowaniu, częściowo podpiwniczona. Ściany konstrukcji zrębowej, z bierwion modrzewiowych, od zew. szalowane gontem, od wew. pokryte tynkiem. Budynek parterowy, na rzucie prostokąta, z cofniętą w głąb, przeszkloną werandą na osi elewacji pn. i pd. oraz sienią na osi elewacji zach. Układ wnętrz dwutraktowy, sześcioosiowy. Obok dawnej plebani położony spichlerz z XIX w., przebudowany ok. 1927 r., na planie zbliżonym do kwadratu, o fundamentach z kamienia łamanego i wyższej drewnianej  kondygnacji.

Kościół parafialny rzymskokatolicki p.w. Matki Boskiej Częstochowskiej w Jabłonce

Położony jest przy drodze, w środkowej części wsi Jabłonka. Jest on pierwszą świątynią parafialną na terenie wsi. Został wzniesiony staraniem Antoniego Krasińskiego (właściciela dóbr ziemskich w Jabłonce) w 1936 r. Projekt kościoła został wykonany przez ówczesnego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków we Lwowie –  Bogdana Tretera. Konsekracja kościoła nastąpiła w 1940 r. Świątynia drewniana, na kamiennym podmurowaniu, niepodpiwniczona. Ściany konstrukcji zrębowej, od zewnątrz pokryte ozdobnym szalunkiem z krótkich zaostrzonych desek, imitujących gont. Kruchta zach. konstrukcji słupowej, szalowana. Wieżyczka nad sygnaturką konstrukcji słupowo –  zastrzałkowej, obita blachą miedzianą. Dachy kryte gontem z trójkątnym szczytem od zach. Kościół orientowany, na rzucie wydłużonego prostokąta, od wschodu zamkniętego trójbocznie. Wnętrze podzielone na trzy nawy z obejściem wokół prezbiterium, zaadaptowanym na zakrystię i pomieszczenia składowe.

Kościół parafialny rzymskokatolicki w Końskiem

Świątynia usytuowana jest na skrzyżowaniu dróg prowadzących do Wirtyłowa i Raczkowej, na wzniesieniu. Wybudowana przez właścicieli miejscowego dworu. Obecnie opuszczona, zagrożona ruiną. Posiada prostokątne, jednoprzestrzenne wnętrze z wydzielonym przedsionkiem, trójbocznie zamknięte od strony ołtarza, oświetlone ośmioma wąskimi, prostokątnymi oknami. Obok ołtarza przy ścianie zach. zakrystia. Konstrukcję ścian tworzy drewniany szkielet (słupy i rygle wypełnione cegłą). Z ołtarza zachowana jedynie mensa na murowanym postumencie. Ściany przedsionka szalowane deskami z listwowaniem. Więźba dachowa konstrukcji krokwiowo-jętkowej. Dach pokryty blachą. W szczycie dachu, nad przedsionkiem czworoboczna wieżyczka na sygnaturkę o bokach obitych deskami.

Kościół filialny rzymskokatolicki p.w. Matki Bożej Anielskiej w Niewistce

Świątynia usytuowana jest w środkowej części wsi, przy drodze biegnącej przez miejscowość, wśród zabudowań. Fundatorem kościoła był Jan Bobczyński, którego syn ks. Bolesław Bobczyński, (ówczesny dziekan jasielski) poświęcił kościół w roku 1873. Obecnie kościół jest nie użytkowany, jego rolę spełnia nowy kościół. Kościół pozbawiony jest części wyposażenia, brak obrazów drogi krzyżowej, oraz dwóch bocznych obrazów w ołtarzu głównym.

CERKWIE

Cerkiew grekokatolicka p.w. św. Michała w Grabówce

Świątynia położona na skraju wsi (wsch. część), w sąsiedztwie cmentarza parafialnego (rzym.-kat.), usytuowana na wzgórzu stromo opadającym w kierunku płd. – wsch., porośniętym starodrzewem. W sąsiedztwie cerkwi znajduje się murowana dzwonnica. Pierwsza cerkiew gr.-kat. w Grabówce została wzniesiona w 1789 r. Budowla ta wykonana z  drewna została rozebrana po połowie lat 50-tych XIX w. Na jej miejscu w 1864 r. wzniesiono obecną cerkiew p.w. św. Mikołaja. Do 1921 r. była jedyną świątynią na terenie wsi, t. j. do utworzenia parafii rzym. – kat. Do końca II wojny światowej była użytkowana przez parafię gr.-kat. Po wysiedleniu ludności rusińskiej w 1946 r., cerkiew została opuszczona i stopniowo ulega dewastacji. W chwili obecnej zagrożona jest ruiną. Ostatni remont cerkwi miał miejsce w 1922 r. Cerkiew orientowana, murowana z łupanego piaskowca warstwowego i kamieni polnych na zaprawie wapiennej, otynkowana. Wieżyczka na sygnaturkę konstrukcji słupowo – zastrzałkowej, pokryta blachą ocynkowaną. Kruchta konstrukcji słupowej, 2-kondygnacyjna, szalowana deskami. Dachy kryte gontem, na zew. dodatkowo pokryte blachą ocynkowaną. Ściana szczytowa nad kruchtą obita gontem. Otwory okienne prostokątne zamknięte półkoliście (nawa) i łukiem odcinkowym (prezbiterium). Świątynia na planie prostokąta z wyodrębnionym węższym i krótkim prezbiterium, zamkniętym półkolistym, spłaszanym łukiem. Do płn. ściany prezbiterium i wsch. ściany nawy przylega zakrystia na rzucie zbliżonym do kwadratu. Do zach. ściany nawy dostawiona drewniana kruchta na rzucie wydłużonego prostokąta. Prezbiterium i nawa nakryte wspólnym płaskim stropem z dekoracją malarską z 1922 r.

Cerkiew grekokatolicka p.w. Przemienienia Pańskiego, obecnie kościół rzym.-kat. p.w. Przemienienia Pańskiego i Matki Boskiej Bolesnej w Końskiem

Usytuowana jest pośrodku wsi przy drodze z Witryłowa do Krzemiennej. Zbudowana w 1927 r. na miejscu starszej drewnianej z 1832 r., która spłonęła w 1914 r. Prace budowlane zostały wykonane przez cieślów prawdopodobnie z Bliznego. Materiał na budowę podarował miejscowy właściciel dworu nazwiskiem Nowak – Them. W 1946 r. cerkiew została opuszczona na skutek wysiedlenia ludności ukraińskiej. W 1947 r. przejął ją kościół rzym. – kat. Otoczona jest drzewostanem, na płn. – zach. stoi dzwonnica. Od płd. – wsch. niegdyś stała stara plebania (obecnie nie istnieje). Cerkiew drewniana o konstrukcji wieńcowej i słupowo – ramowej, oszalowana pionowo. Cokół kamienny, osłonięty gontowym fartuchem. Na rzucie krzyża łacińskiego z prezbiterium oraz transeptem zamknięty 3-bocznie. Nad skrzyżowaniem ramion spłaszczona kopuła na 8-bocznym tamburze. Od płn. zakrystia. Babiniec poprzedzony jest węższym przedsionkiem. Chór muzyczny dostępny z babińca. Tambur konstrukcji słupowo-ramowej, oszalowany, obity blachą. Dach o ustroju wieszarowym stężonym kleszczami, kryty blachą. Daszki boczne o konstrukcji krokwiowo-płatowej kryte blachą. Kopuła konstrukcji słupowej, ukształtowana na krążynach, kryta blachą. Otwory okienne o różnej wielkości zakończone łukiem pełnym,3-skrzydłowe z podziałem szczeblinowym. Otwory drzwiowe prostokątne, 2-skrzydłowe spągowe, opierzone w jodełkę i płycinowo. Wyposażenie stanowi: ołtarz główny z Ulucza z 1736 r., ołtarze boczne z Krzywego z 2 ćw. XVIII w., organy, ambona z Lutoryża, szafa w zakrystii z 1 poł. XIX w.Cerkiew zbudowana jest w stylu narodowym ukraińskim typowym dla XX w. W 2015 r. przeprowadzono prace remontowo-konserwatorskie.

Cerkiew grekokatolicka p.w. Wprowadzenia Matki Bożej do Świątyni, obecnie kościół rzym.-kat. p.w. Matki Bożej Królowej Polski w Krzemiennej

Świątynia usytuowana przy drodze biegnącej przez wieś (Dydnia-Dynów), pomiędzy zabudowaniami wsi. Pierwszą cerkiew wybudowano w XVII w. jako filialną parafii w Jabłonicy Ruskiej. Uległa ona zniszczeniu. Na jej miejscu wzniesiono w 1867 r. drugą świątynię, która istnieje do dziś. W latach 1880-86 mieszkańcy wsi przeszli na obrządek łaciński. Cerkiew zamknięto. W 1936 r. wszyscy mieszkańcy byli obrządku rzym.-kat. W następstwie tej zmiany świątynia została zmieniona na kościół rzym.-kat. Zmianie uległ również jej wygląd zewnętrzny – kopuła została zamieniona na wieżyczkę. Po II wojnie światowej świątynia była nieużytkowana. Od lat 60-tych XX w. jest kościołem filialnym parafii rzym.-kat. w Dydni. Cerkiew drewniana, w konstrukcji zrębowej, na podmurówce betonowej, osłoniętej fartuchem z desek. Z zewnątrz oszalowana pionowymi deskami. Ściany zewn. i wew. wzmocnione lisicami. Okna 1-skrzydłowe, drewniane, w konstrukcji krosnowej. Drzwi 1-skrzydłowe, klepkowe, ćwiekowane. Cerkiew dwudzielna, nawa na rzucie prostokąta. Od płn. – wsch. prostokątne prezbiterium, nieco węższe od nawy do którego od płd. – wsch. przylega niewielka, prostokątna zakrystia. Nawa od płd. poprzedzona wewnętrznym, prostokątnym babińcem.. Tej samej szerokości co nawa. Wyposażenie: ołtarz główny barokowy z pocz. XVIII w., dwa boczne ołtarze rokokowe z 2 poł. XVIII w., w babińcu dekoracja malarska z XIX/XX w. W 2015 r. przeprowadzono prace remontowo-konserwatorskie.

Cerkiew filialna grekokatolicka p.w. Zaśnięcia NMP, obecnie kościół filialny rzym.-kat. p.w. Matki Bożej Łaskawej w Krzywem

Usytuowana w płd. części wsi, na wsch. zboczu przy drodze łączącej wieś Końskie z drogą Brzozów – Dynów, na niewielkim wzniesieniu w kształcie półwyspu dość stromo opadającego na płn. – wsch. Cerkiew zbudowana w 1759 r. jako filia należąca do parafii w Końskim. Odnowiona w 1872 r. Zdjęto wówczas gontowe pokrycie dachu i zastąpiono je blachą. Zbudowano nową sygnaturkę, a ściany wnętrza pokryto polichromią iluzjonistyczną o motywach architektonicznych. Po II wojnie światowej cerkiew uległa zniszczeniu i dewastacji, szczególnie z powodu jej opuszczenia. W latach 50-tych XX w. przeprowadzono remont adaptacyjny na cele szkole, który spowodował zmianę układu wnętrza. Od 1988 r. cerkiew została przejęta przez kościół rzym. – kat. parafii Dydnia, przeszła wówczas kolejny remont przystosowując ją na nowo na cele sakralne. Cerkiew prezentuje typ budownictwa ludowego o bardzo skromnym programie architektonicznym wywodzącym się prawdopodobnie z budownictwa świeckiego o tradycjach sięgających XIV w. Świątynia drewniana, orientowana, na cokole z kamienia polnego. Ściany konstrukcji zrębowej, zwęgłowane na jaskółczy ogon. Naroża prezbiterium wzmocnione jednostronnie słupami. Przedsionek konstrukcji łątkowo – sumikowej, częściowo słupowo – ramowej. Ściany oszalowane. Wieżyczka na sygnaturkę konstrukcji słupowo – zastrzałkowej. Dachy kryte blachą. Plan 2-dzielny. Nawa podłużna połączona z babińcem. Prezbiterium węższe, kwadratowe. Od strony płd. zakrystia. Prezbiterium wtórnie zamknięte ścianą z wejściem z boku. Nawa i prezbiterium równej wysokości nakryte dachem 2-spadowym, nad prezbiterium przechodzącym w 3-spadowy. Przedsionek niższy nakryty dachem 2-spadowym z przyczółkiem. Zakrystia nakryta dachem pulpitowym.

Cerkiew filialna grekokatolicka p.w. Przemienienia Pańskiego, obecnie kościół filialny rzym.-kat. p.w.  Zwiastowania NMP w Obarzymie

Położona na końcu wsi Obarzym (zach. część), przy drodze prowadzącej do Izdebek, na wzniesieniu. Cerkiew powstała w 1828 r. z fundacji Tekli z Bogdańskich p.v. Tarnowiecka, s.v. Pohorecka, jako wyraz pamięci po śmierci pierwszego męża, Józefa Tarnowieckiego, właściciela wsi Obarzym. Konsekracja cerkwi odbyła się 18.VIII. 1828 r. W 1929 r. poddana pracom remontowym (usunięto gontowe pokrycie dachu i zamieniono je na blachę, na miejscu wcześniejszej wieżyczki postawiono nową, a we wnętrzu wybudowano chór muzyczny). Po II wojnie cerkiew zamknięto, w późniejszych latach odbywały się tu lekcje religii dla dzieci ze wsi. Wyposażenie świątyni ulegało systematycznie niszczeniu i dewastacji. Obecnie służy jako kościół filialny rzym.-kat. Cerkiew w swojej bryle zachowuje zachowała pierwotną formę, pomimo zmian, jakim uległa od czasu powstania. Świątynia drewniana, ściany z bali o konstrukcji zrębowej, na rybi ogon, z zewnątrz pobite gontem, od wew. oszalowane w jodełkę. Cokół z kamienia polnego i łamanego na zaprawie gliniano-wapiennej i cementowej, otynkowany. Wieżyczka drewniana, 8-boczna. Otwór drzwiowy prostokątny. Otwory okienne prostokątne, dość duże. Na rzucie wydłużonego 8-boku. Niedużych rozmiarów, z korpusem nakrytym wysokim dachem 8-bocznym z kalenicą. Kościół ma układ salowy.

Cerkiew grekokatolicka parafialna p.w. Wniebowzięcia Pańskiego, obecnie filia Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku w Uluczu

Świątynia należy do najstarszych zachowanych, drewnianych świątyń Kościoła Wschodniego. Usytuowana jest na zalesionym, wysokim szczycie wzgórza Dębnik. Przez długi czas uważana była za najstarszą świątynię obrządku wschodniego w Polsce (datowaną na lata 1510-1517). Prawdopodobnie to datowanie odnosiło się jednak do drugiej, parafialnej cerkwi istniejącej w Uluczu (rozebranej w 1909 r.) – murowanej, p.w. św. Mikołaja, dobrze ufortyfikowanej, o znacznie starszej metryce niż pocz. XVI w. (być może powstałej w pocz. XV w.), określanej mianem „biała cerkiew”. Wyniki badań dendrochronologicznych drewnianej cerkwi p.w. Wniebowstąpienia Pańskiego wykazały, że materiał na jej budowę ścięto w 1658 r. Z kolei najstarsze zabytki ruchome pozyskane podczas sondażowych badań archeologicznych, przeprowadzonych na wzgórzu w latach 1958-1959 i 1964, datowane zostały na XV w. Można zatem przypuszczać, że obecnie istniejąca cerkiew, zbudowana ok. 1659 r., nie była pierwszą świątynią jaką tu wzniesiono. Wspomniane wyżej badania archeologiczne wykazały, że również cerkiew na Dębniku posiadała umocnienia obronne w postaci dwóch pierścieni kamiennych murów obronnych oraz dwóch murowano-drewnianych wież. Trudno cokolwiek powiedzieć o dalszej historii zachowanej, drewnianej cerkwi. Z nie zawsze wiarygodnych przekazów pośrednich dowiadujemy się jedynie, że była to cerkiew monastyrska bazylianów, których w 1744 r. przeniesiono do Dobromila. Od tej pory służyła jako filialna i do czasu ostatniej wojny była ośrodkiem ruchu pielgrzymkowego. Po wysiedleniu ludności ukraińskiej i spaleniu wsi cerkiew pozostawała opuszczona, pozbawiona zadaszenia. Gruntowny remont zabytku przeprowadzono w latach 1961-1969. Obecnie cerkiew jest filią Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku. Świątynia jest orientowana, otacza ją cmentarz przycerkiewny. Budowla trójdzielna, z prezbiterium zamkniętym od wschodu trójbocznie, kwadratową nawą oraz prostokątnym babińcem poprzedzonym podcieniem na słupach. Po obu stronach prezbiterium znajdują się otwarte do prezbiterium pomieszczenia prothesis i diakonikon. Nawa jest nieznacznie szersza od prezbiterium i babińca. Bryła obiektu jest zwarta. Dominują w niej duże płaszczyzny wielopołaciowych, nisko opuszczonych dachów kalenicowych prezbiterium i babińca. Okap dachu babińca od zach. wsparty jest na ośmiu słupach z mieczami. Przedłużeniem połaci dachowych babińca są szerokie dachy okapowe nawy, wsparte na wysuniętych belkach zrębu (tzw. rysiach). Zdecydowaną dominantę wysokościową stanowi część środkowa cerkwi – masyw nawowy. Górną partię zrębu ścian nawy opinają dwa rzędy daszków okapowych, ponad którymi założony jest niski, ośmioboczny tambur przekryty ośmiopołaciową kopułą zwieńczoną pseudolatarnią. Cerkiew posadowiona jest na podmurowaniu z kamienia łamanego, wzniesiona z drewna jodłowego, w konstrukcji zrębowej (wieńcowej). Wszystkie dachy, ściany prezbiterium oraz ściany nawy powyżej zadaszenia pokryte są gontem. Poniżej zadaszenia nawy, prothesis i diakonikonu oraz w babińcu pozostawiono odsłonięty zrąb. W zamknięciu prezbiterium wycięte są dwa okrągłe okna i jedno prostokątne, w nawie dwa większe, prostokątne okna. Portale wejściowe (w babińcu i południowej ścianie nawy) są prostokątne, z wyrytym w nadprożu motywem oślego grzbietu. Wnętrze nawy przekrywa zrębowa kopuła ośmiopolowa na pendentywach, stężona krzyżowym podciągiem, w prezbiterium i babińcu założone zostały zrębowe sklepienia pseudokolebkowe, stanowiące przedłużenie zrębowych ścian tych pomieszczeń. Pomiędzy babińcem a nawą znajduje się szerokie, wtórnie powiększone przejście. Pomiędzy nawą a prezbiterium zachowała się ściana i konostasowa z templonem i górnym prześwitem w kształcie półkola. We wnętrzu (ściana pn. i pendentywy) zachowała się polichromia figuralna o tematyce Męki Pańskiej, datowana na lata 1682-1683, wykonana prawdopodobnie przez Stefana Dżengałowycza. Ikonostas cerkiewny z 1682 r., sygnowany przez S. Dżengałowycza, znajduje się obecnie w Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku.

Cerkiew filialna grekokatolicka p.w. Michała Archanioła, obecnie kościół filialny rzym.-kat. p.w. Matki Boskiej Nieustającej Pomocy w Witryłowie

Położona w środkowej części wsi, niedaleko drogi prowadzącej z Końskiego do Ulucza. Usytuowana na skraju dość stromego wzgórza, na płasko uformowanej terasie. Powstała w 1812 r., prawdopodobnie ze składek miejscowej ludności i była filią parafii Końskie. Data budowy świątyni umieszczona była na nadprożu drzwi prowadzących do zakrystii. Cerkiew uległa przebudowie w 2 poł. XIX w. lub na pocz. XX w. (usunięto kopułę, dach gontowy zastąpiono blachą i powstała 8-boczna wieżyczka na sygnaturkę). Po II wojnie została opuszczona, a przed 1957 r. odbywały się w niej zajęcia lekcyjne dla miejscowych dzieci. Wówczas wyposażenie cerkwi uległo zniszczeniu, zachował się ikonostas. W 1959 r. cerkiew nie była użytkowana. Od lat 60-tych XX w. ponownie odbywały się w niej lekcje religii. W 1981 r. cerkiew przejęta została od Skarbu Państwa prze parafię rzym. – kat. w Końskiem, i powstał kościół filialny p.w. Matki Boskiej Nieustającej Pomocy. Ikonostas uległ zniszczeniu przed 1981 r. Po przeprowadzonym remoncie cerkiew uzyskała obecny wygląd. Cerkiew w swojej bryle zachowała pierwotną formę, pomimo zmianom, jakim uległa od czasu powstania. Wnętrze natomiast podczas ostatniego remontu poddane zostało daleko posuniętej modernizacji nie respektującej charakteru obiektu. Świątynia prezentuje typ budownictwa ludowego o skromnym programie architektonicznym. Cerkiew wolnostojąca, orientowana, drewniana. Ściany obwodowe z drewna sosnowego konstrukcji zrębowej, z zew. oszalowana pionowo deskami, z uszczelnieniem listwami. Przedsionek czworoboczny, konstrukcji słupowo-ramowej, prostokątny. Cokół kamienny. Rzut wydłużony, prostokątny. Prezbiterium prawie prostokątne. Z prezbiterium dostępna jest niewielka zakrystia, prostokątna, która obejmuje też część nawy. Nawa szersza od prezbiterium, prostokątna, z częścią kwadratową wydzieloną lisicami od babińca.

KAPLICE

Kaplica grobowa Dydyńskich w Dydni

Położona na cmentarzu parafialnym rzym.-kat. Znajduje się tu krypta, w której spoczywają szczątki ostatnich przedstawicieli tej rodziny, jednego z Dwernickich de Sas – Karola oraz prochy z obozu w Dachau ks. Kazimierza Lacha. W kaplicy znajduje się kamienny ołtarz z alabastrowym tabernakulum oraz pięknym witrażem w kształcie rozety przedstawiającym głowę zapłakanej Matki Bożej. Na ścianach wiszą portrety przedstawicieli rodu Dydyńskich spoczywających w krypcie kaplicy oraz jedno małe epitafium.

Kaplica dworska p.w. Matki Bożej Ostrobramskiej w Temeszowie

(rejestr zabytków nr A-745 z 30.09.1959 r.). kaplica wchodzi w skład dawnego zespołu dworsko-parkowego. Drewniana o konstrukcji szkieletowej, zwęgłowana bez ostatków, na wylewce betonowej. Z zewnątrz ściany oszalowane deskami. Dach siodłowo-namiotowy, kryty blachą miedzianą. Sygnaturka drewniana na założeniu kwadratu. Chełm namiotowy, kryty blachą miedzianą. Nawa na rzucie kwadratu, prezbiterium na planie prostokąta zamknięte trójbocznie. Otwory okienne prostokątne, zamknięte prosto. W elewacji frontowej neogotyckie drzwi. Wyposażenie: ołtarz neogotycki, an zamku widnieje data “1893”, na klamce litery HW. Wewnątrz XIX-wieczny krucyfiks procesyjny.

ZAŁOŻENIA REZYDENCJONALNE I ZABYTKOWE ZAŁOŻENIA ZIELENI

Zespół dworsko-parkowy w Dydni

(rejestr zabytków nr A-1477 z 10.10.1974 r.)

Założenie położone jest we wsch. części wsi Dydnia Dolna, w płd. pasie drogi z Grabownicy Starzeńskiej do Dynowa, i niedaleko drogi prowadzącej do wsi Końskie. Od drogi głównej do parku prowadzi wjazd pomiędzy nową zabudową magazynową, dalej przez plac z zabudową podworską w kierunku wzniesienia, gdzie stoją były budynek banku (obecnie budynek mieszkalny) i piekarnia. Dwór stoi na płaskim terenie, lekko opadającym ku płd. – zach., od płn. trony znajduje się murowana oficyna, obok nowy budynek administracyjny, a od wsch. strony wydzielona część magazynowa z nowymi budynkami. Przy drodze doprowadzającej z pod dworu do budynku banku, na wzniesieniu stoi drewniany budynek spichlerza.

Dwór jest murowany na rzucie regularnym, prostokątnym, na osi fasady z niewielkim gankiem. Pierwotny układ przestrzenny był 3-traktowy i 3-osiowy, obecnie jest zróżnicowany. Budynek parterowy z poddaszem częściowo mieszkalnym i ze strychem. Kryty wysokim dachem 4-spadowym z przypustnicą, na osi znajdują się facjatki kryte dachem 2-spadowym. Otwory okienne i blendy są prostokątne (obecnie zabite płytami). Obecnie budynek zaniedbany.

Oficyna dworska (rejestr zabytków nr A-1477) na rzucie prostokąta, parterowa, przykryta była dachem 4-spadowym, wysokim, z przypustnicą, z wydatnym okapem osłaniającym gzyms wieńczący. Fundamenty i komory piwnic-suteren z kamienia, mury obwodowe z cegły ceramicznej, pełnej, oraz w dolnych partiach częściowo z kamienia nieregularnego. Obecnie zachowane jedynie mury obwodowe.

Spichlerz dworski na planie prostokąta, z głównym wejściem przy wsch. elewacji, 2-kondygnacyjny. Przyziemie murowane, 2-traktowe i 2-osiowe. Kondygnacja wyższa drewniana o konstrukcji zrębowo-łątkowej, z lisicami, 1-przestrzenna. Posiada boczne wejście przy płd. elewacji. Spichlerz przykrywa wysoki dach, 4-spadowy o krótkiej kalenicy, z wydatnym okapem obiegającym budynek, wspartym na krokwiach.

Park wkomponowany jest w naturalny krajobraz leśny okolicy. Rośnie w nim wiele pojedynczych starych jesionów, dębów szypułkowych oraz topól czarnych. Przed frontem dworu znajdują się częściowo zarośnięte stawy rybne.

Zespół dworsko-parkowy w Jabłonce

(rejestr zabytków nr A-780 z 10.10.1974 r.)

Składa się on z budynku dworu oraz parku. Dwór wybudował hrabia Jaruntowski po powrocie z powstania, w stylu klasycystycznym. Był on parterowy, 9-osiowy, z 3-osiową częścią środkową podwyższoną o niskie piętro. W 1890 r. dobudował balkon od strony północnej wsparty na czterech kamiennych kolumnach. W 1914 r. dwór został gruntownie przebudowany i unowocześniony (m.in. wymieniono dach, dodano werandę). Po 1945 r. dwór był własnością gromadzką wykorzystywaną na cele mieszkalne. Po 1966 r. dokonano adaptacji dworu na potrzeby szkoły. Od ok. 1972 r. do 2001 r. eksploatowano pomieszczenia budynku jako sale lekcyjne oraz mieszkania dla nauczycieli. W latach 2001 – 2003 budynek był nieużytkowany. W  2003 r. nabyli go prywatni właściciele i przeprowadzili generalny remont, przekształcając dwór w centrum konferencyjne. Dwór jest murowany, otynkowany. Fundamenty z kamienia łamanego i cegły na glinie i zaprawie wapiennej. Na rzucie prostokąta z dwoma przybudówkami, otwartym tarasem od zachodu i werandą od wschodu, 2-traktowy. Elewacja 7-osiowa z dwukondygnacyjnym portykiem wspartym na 4 kolumnach, dźwigającym belkowanie i trójkątny przyczółek z prostokątnym oknem.

Park podworski znajduje się w sąsiedztwie dworu. Znajduje się tu najwięcej okazów drzew pomnikowych: dębów, lip. Z gatunków obcych występują tutaj: magnolia pośrednia, sosna wejmutka, sosna rumelijska, żywotniki, świerk kłujący, platan klonolistny, oraz liczne dęby błotne i daglezja zielona.

Zespół dworsko-parkowy w Końskiem

(rejestr zabytków nr A-349 z  26.02.1996 r.).

Składa się z dworu, oficyny oraz parku podworskiego. Majątek w XIX w. należał do Korczyńskich i Reitzensteinów. 

Dwór neoklasycystyczny, założony na planie wydłużonego prostokąta, dwutraktowy, parterowy, kryty dachem czterospadowym z dwuspadowym zadaszeniem nad portykami – wsch. i zach. Po obu stronach zadaszeń powieki. Na kalenicy dwa kominy. Fasada wsch. 9-osiowa. Pośrodku portyk z prostym tympanonem wspartym na czterech filarach połączonych u góry arkadami. Fasada zach. również 9-osiowa z portykiem o tympanonie  wspartym na czterech kolumnach. Okna wąskie, wysokie, zamknięte lekkim łukiem, 8-szybowe. Na fasadzie płd. i płn. wąskie drzwi prowadzące do sieni. Wnętrze dwutraktowe z pięcioma pomieszczeniami w każdym trakcie. Do II wojny światowej dwór należał do rodziny Nowaków. Po wojnie został przejęty przez Państwowe Nieruchomości Ziemskie. Funkcjonował tu PGR. Następnie urządzono tu biura. Od 1992 r. do 1995 r. budynek był opuszczony i zdewastowany. Przejęła go Agencja Rolna S. P. i wydzierżawiła Dariuszowi Wawryniakowi. W ostatnich latach dwór został odrestaurowany.

Oficyna usytuowany w parku, na brzegu wysokiej skarpy, po płn. stronie dworu. Budynek murowany, parterowy, z dachem dwuspadowym krytym dachówką. Na planie wydłużonego prostokąta, dwutraktowy. Fasada płd. i płn. 5-osiowa, wsch. i zach. 2-osiowa. Okna trójpolowe, 6-szybowe. Od wsch. na wysokim podmurowaniu wyrównującym spadek terenu. Boczne wejście na wysokim, drewnianym podeście. Od zach. dwie mocno wystające skarpy. Fasada podzielona pilastrami na pięć części, powyżej fryz. Pod okapem małe okienka. Szczyty częściowo szalowane, z dużymi oknami. Na kalenicy trzy kominy.

Park otacza dwór. Jego charakterystyczną cechą jest występowanie stromych zboczy porośniętych lasem grądowym, w którym dominują: lipy szerokolistne, dęby szypułkowe, jawory i klony polne, jak również gatunki obce m.in. platan klonolistny.

W zespole oprócz dworu, oficyny i parku znajdują się również zabudowania folwarczne: obory, budynki gospodarcze oraz spichlerz.

Zespół dworsko-parkowy w Krzemiennej

(rejestr zabytków nr A-925 z 31.05.1975 r.)

Składa się z dworu oraz parku. Dwór Bobczyńskich i Dydyńskich zlokalizowany jest w środkowej części wsi.  Wybudowany w pierwszej połowie XIX w. Pierwotnie był to budynek murowany, parterowy, tylko z trzema pokojami na górze. W 1972 r. został gruntownie wyremontowany i rozbudowany poprzez dobudowanie piętra na mieszkania. Zmieniono kształt dachu. Wszystkie te zabiegi zmieniły całkowicie bryłę budowli. Zabytkowy charakter utraciła elewacja ogrodowa od strony płn. Przedłużenie budynku i dobudowanie piętrowego segmentu zlikwidowało pierwotną symetrię elewacji dworu. Wnętrze również zostało zmienione poprzez wykonanie nowych ścianek działowych. Kolejne modernizacje doprowadziły do położenia płytek ceramicznych na ścianach doprowadzając do zatarcia pierwotnego charakteru tych ścian. Wykonano też żelbetową klatkę schodową z piwnicy na piętro.

Park zlokalizowany jest na płn. – wsch. od dworu. W zachowanym starodrzewie występują lipy drobnolistne i szerokolistne, dęby szypułkowe, brzozy brodawkowe, klon polny oraz jesion wyniosły oraz modrzew europejski i świerk pospolity.

Zespół dworsko-parkowy w Niebocku

Obecnie w jego skład wchodzi jedynie dawny park podworski, który otacza Zespół Szkół. Do zespołu podworskiego należał również dwór Wiktorów i Kraińskich, dziś nie istniejący. Wybudowany był pod koniec XIX w., na XVIII-wiecznych piwnicach sklepionych kolebkowo. Z pozostałości parku zachowały się stare dęby, lipy i wiązy, widoczne są także ślady alei i tarasów.

Zespół dworsko-parkowy w Niewistce

Pochodzi z XIX w. Z jego zabudowań obecnie zachowały się dawny dwór Zatorskich (ob. budynek mieszkalny), spichlerz, magazyn, kuźnia w złym stanie technicznym oraz park podworski.

Zespół dworsko-parkowy w Temeszowie

(rejestr zabytków nr A-744 z 27.02.2012 r.)

Dokładna data powstania zespołu nie jest znana. Wiadomo, ze wieś była w XVI i XVII w. ważnym i znanym miejscem obronnym na terenie ówczesnej ziemi sanockiej, a miejscowa szlachta zagradzała tu drogę idącym na Sanok Tatarom. Zespół usytuowany jest na płn. od zabudowy wsi Temeszów, pomiędzy wsią a Sanem. Położony na płaskim terenie. Posiada obrys zbliżony do prostokąta, o krótszych wsch. i zach. bokach. Wsch. część założenia o funkcji dworskiej, zach. folwarczno – gospodarcza. W centrum wsch. części zespołu staw. Na płn. wsch. od stawu usytuowany budynek dworu, któremu od zach. odpowiada kaplica. Na płn. od dworu i kaplicy przestrzeń mająca znamiona założenia parkowego, które również tworzy szpaler wzdłuż płn. granicy założenia. W okresie powojennym wybudowano na terenie zespołu dysharmonizujące budynki gospodarcze oraz jeden mieszkalny. Na płd. od dworu znajduje się murowany młyn, na płn. piwnica, na zach. od niej prostopadle do dworu wybudowano garaże. W części zach. założenia – folwarcznej nie zachowały się historyczne obiekty. W płd. części, w II poł. XX w. wybudowano od zach. drewniany budynek stodoły oraz stajnię murowaną z cegły. Pozostała część zespołu jest nieużytkowana. Pomiędzy stajnią a kaplicą pozostałości fundamentów niezidentyfikowanego obiektu gospodarczego oraz wylewka położona wzdłuż płd. drogi do kaplicy.

Elementy zespołu:

• pozostałości dworu,
• kaplica dworska,
• staw,
• kapliczka św. Jana Nepomucena,
• założenie zieleni.

Zespół dworsko-folwarczny w Witryłowie

Obecnie zachował się zabytkowy park wraz z zabudowaniami folwarcznymi. Zespół usytuowany jest na płn. – wsch. od zabudowy wsi Witryłów, pomiędzy wsią a Sanem. Zlokalizowany na wysoczyźnie o kształcie zbliżonym do trójkąta, ograniczonej z dwóch stron: od płn. – wsch. i płn. -zach. stromymi skarpami, będącymi naturalną granicą właściwego założenia.

Budynki gospodarcze zlokalizowane były także na płd. od wyniesienia terenu, na płaskim terenie. Wjazd do założenia znajduje się od strony płd., z drogi prowadzącej od zabudowy wsi do kładki na Sanie. Na wsch. od wjazdu, w płd. części zespołu, znajduje się dawny spichlerz – budynek na planie prostokąta, murowany z dachem 2-spadowym. Po zach. stronie drogi spichlerzowi odpowiada budynek gospodarczy, prawdopodobnie obora, murowany,  na planie litery L z dachem 2-spadowym. Na płn. od spichlerze, pod współczesnym budynkiem zachowała się kamienna piwnica. Na terenie zespołu istnieje szereg domów, budynków gospodarczych z 2 poł. XX w. z dominującym 3-kondygnacyjnym blokiem mieszkalnym. Dwór prawdopodobnie założony był równolegle i na płn. od istniejącego bloku. Zachowany starodrzew to dąbrowa w postaci pojedynczego szpaleru przy płd. granicy założenia oraz swobodne nasadzenia na skarpach stanowiących wsch., płn. i zach. granicę wierzchowiny a także lipy usytuowane pomiędzy budynkami, i nie tworzących planowanej, czytelnej kompozycji parkowej.

Zespół dworsko-parkowy w Wydrnej

W jego skład wchodzi dwór, spichlerz oraz park dworski. Na teren zespołu prowadzi drewniana brama z dwoma murowanymi słupami. Za czasów Edwarda Sękowskiego (1823-87) – właściciela wsi Wydrna, przy płd. części wsi w 1845 r. powstał dwór tzw. dolny. Edward dwór dolny przekazał swojej córce Bronisławie, która w 1889 r. wyszła za mąż za Franciszka Godla. Małżeństwo rozbudowało czteroizbowy, kryty gontem dwór o krótkie prostopadłe do niego skrzydło. Po I wojnie światowej poddasze zagospodarowana na cele mieszkalne i przebudowano dach. W 1929 r. właścicielem dworu została siostra Bronisławy – Jadwiga Klingowa i jej syn. Kolejnym właścicielem został Aleksander Sękowski (1930-2005 r.), za jego czasów przeprowadzono remont budynku. Wjazd na teren zespołu poprzez bramę i mostek – na wprost dworu. Budynek usytuowany kalenicowo, na osi płn. – płd. – płd. – wsch., w pewnym oddaleniu od drogi, na zboczu opadającym w kierunku płd. – zach. Na zach. od podjazdu stawisko, następnie po obu stronach podjazdu współczesne, drewniane budynki gospodarcze. Na płn. od dworu drewniany budynek spichlerza (ok. poł. XIX w.?). Dwór murowany z kamienia i cegły, na planie krótkiego “L”, gdzie krótszy bok to dobudowane skrzydło. Na osi starszej części czterofilarowy podcień, nad którym główna facjata z balkonem, przy elewacji płd. – wsch. taras kryty stropodachem. W płd. części płn. – wsch. elewacji skrzydła dostawiona drewniana przybudówka z dachem pulpitowym. Dwór rozłożysty, podpiwniczony w zach. narożniku, parterowy z użytkowym poddaszem. Budynek kryty 4-spadowym dachem, z przełamaną połacią płn. – wsch. Połacia dachu urozmaicone mansardowymi facjatami. Dach kryty dachówką ceramiczną.